Θερισμός και τ' αλώνια στο Δαδί του 19 ου αιώνος

Ο θερισμός των σιτηρών άρχιζε συνήθως τις πρώτες ημέρες του Ιουνίου (μήνας θεριστής) και διαρκούσε ένα μήνα περίπου.  Συνήθως θέριζαν  πρώτα το σανό και το κριθάρι, μετά τη βρώμη και τελευταία το σιτάρι και τη σίκαλη. 

Ο θερισμός γινόταν με το δρεπάνι μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνος, οδοντωτό (άρπης καρχαρόδους του Ησιόδου) ή λείο ή με το λελέκι, εργαλείο περισσότερο επαγγελματικό. Στην προϊστορία ήταν φτιαγμένο από ξύλο ή κόκαλο και δόντια από πυριτόλιθο ή οψιανό, ενώ το παραδοσιακό δρεπάνι έχει λεπίδα από μέταλλο και στέλεχος από ξύλο.

Το χόρτο θεριζόταν με την κοσιά (χωσιά). Παλαιότερα ο θερισμός γινόταν με τα χέρια. Τα στάχυα θερίζονταν με χεριές ή δράγματα και τοποθετούνταν στο έδαφος, γίνονταν αγκαλιές, δένονταν σε δεμάτια και μεταφέρονταν με ζώα ή με κάρα στ’ αλώνια (χωμάτινα ή πέτρινα) για τον αλωνισμό.

Αλλά και το αλώνισμα γινόταν με ένα εργαλείο που δε διαφέρει από το προϊστορικό πρότυπο. Πρόκειται για τη δικάνη, τον τρίβολο των αρχαίων, ένα ξύλινο έλκηθρο, αποτελούμενο από μια ή δυο – τρεις σανίδες ενωμένες μεταξύ τους. Στην κάτω επιφάνεια η δικάνη είχε και μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνος μυτερές πέτρες, σαν δόντια για να θρυμματίζουν τα στάχυα.  Το έλκηθρο το έσερναν βόδια ή άλογα που πατούσαν με τις οπλές τους τα στάχυα. Το αλώνισμα εγίνετο και με ζώα δεμένα με σχοινιά που γύριζαν γύρω από τον αλωνόστυλο (στοίγερο, στοιχερός) που ήταν τοποθετημένο στο κέντρο του αλωνιού.

Περίμεναν να φυσήξει ευνοϊκός αέρας για να γίνει το λίχνισμα και να ξεχωρίσει ο καρπός από το άχυρο. Την άπνοια την αντιμετώπιζε ο λαός με προσευχές, επωδές και διάφορες  μαγικές ενέργειες. Το λίχνισμα γινόταν με τη βοήθεια λιχνιστηρίων (καρπολόγια , δικράνια) και ο καρπός αφού κοσκινιζόταν (δριμόνισμα – κοσκίνισμα) για να αποχωριστεί από τα σκύβαλα μεταφερόταν στις αποθήκες.

Ο θερισμός - αλωνισμός του σιταριού ήταν μια επίπονη διαδικασία, που διαρκούσε από τα μέσα Ιουνίου έως και τον Δεκαπενταύγουστο περίπου. Για τον λόγο αυτό οι μήνες Ιούνιος και Ιούλιος ονομάστηκαν "Θεριστής" και "Αλωνάρης" αντίστοιχα.

 Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου

π. Διευθυντής του Γενικού Λυκείου Αμφικλείας

π. Πρόεδρος του Λαογραφικού Συλλόγου Αμφικλείας

 

Ο Κλήδονας και τα Ριζικάρια. Ένα έθιμο που δυστυχώς χάθηκε στο Δαδί της Λαογραφίας.

Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στην αρχαιότητα, την εποχή των μαντείων και στη συνέχεια ενσωματώνονται από την χριστιανική παράδοση φτάνοντας μέχρι τις ημέρες μας.

Ο κλήδονας ζωντανεύει την ημέρα του Αγίου Ιωάννου στις 24 του Ιουνίου, ευρισκομένη πλησίον του Θερινού Ηλιοστασίου, καθώς ή δύναμή του ηλίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, σύμφωνα με τις μνήμες του παρελθόντος.

Ας δούμε πως εορτάζετο ο Κλήδονας και τα "ριζικάρια" στο ΔΑΔΙ του περασμένου αιώνος. Είναι ένα έθιμο που δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει στο Δαδί της Λαογραφίας.

Στο ΔΑΔΙ, τα χρόνια εκείνα, οι κοπέλες και οι νέοι από μέρες πριν κανόνιζαν σε ποια γειτονιά και με ποια παρέα θα έριχναν τα "ριζικάρια". Το είχαν γρουσουζιά να μείνουνε έξω από τον κλείδωνα. Την παραμονή δε του Αγίου Ιωάννου έστελναν στη βρύση μια κοπέλα που είχε και τους δύο γονείς της να πάρει μέσα σ’ ένα τσουκάλι το "αμίλητο" νερό.

Μαζεύοντο αγόρια και κορίτσια και το καθ' ένα έριχνε μέσα στο τσουκάλι ένα ατομικό του μικροαντικείμενο που μπορεί να ήταν δακτυλίδι, σκουλαρίκι, νόμισμα κ.λ.π. τα λεγόμενα "ριζικάρια" από τη λέξη ριζικό, που σημαίνει τύχη.  Αφού σκέπαζαν το τσουκάλι με ένα κόκκινο πανί, το κλείδωναν τραγουδώντας:

«κλειδώνουμε το κλείδωνα με τ’ Αι Γαννιού τη χάρη
ποια έχει τύχη ριζικό να πάρει παλικάρι…»

και στη συνέχεια άφηναν το τσουκάλι όλη τη νύχτα έξω στο φεγγάρι και τ’ άστρα για ν’ αστροφεγγιστεί. 

Την επομένη μέρα, μετά την εκκλησία, μαζεύοντο όλοι σε μια αυλή που με χορούς και τραγούδια, αλλά και αγωνία περίμεναν το τι θα τους πει το "ριζικάρι". Αν έβγαινε πρώτο το δικό τους όνομα θα σήμαινε γρήγορη παντρειά. Έβαζαν ένα παιδί που έφερε το όνομα Ιωάννης για ν’ ανοίξει τον κλύδωνα, ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν:

«άνοιξε – τρίξε κλύδωνα να βγει το ριζικάρι
Άγιε Γιάννη κλυδωνιάρη που της μοίρας δίνει χάρη»

Πριν βγάλει ο Γιάννης ένα-ένα τα "ριζικάρια", έλεγαν από ένα δίστιχο πειρακτικό, με υπονοούμενα σαν τα παρακάτω:

«τι με κοιτάς σαν την οχιά που κρύβεται στο βάτο
   δεν είμαι εγώ που σούφερνα το νου σου άνω κάτω»

«κατσίκι ψωροκάτσικο…….

θέλεις και συ να παντρευτείς

μωρή κασιδιασμένο»

Μετά από κάθε δίστιχο ακολουθούσαν γέλια-πειράγματα, αλλά και λοξές ματιές με νοήματα και όποιου ήταν το ριζικάρι που έβγαινε αυτός έλεγε με καμάρι και ικανοποίηση :

«δεν είναι εδώ κοντά χωριό, δεν είναι μοναστήρι
καλογεράκι να γινώ για το δικό σου το χατίρι»

Αφού τελείωναν όλα τα ριζικάρια, έβαζαν νερό στο στόμα τους από το τσουκάλι και πήγαιναν στα δίστρατα και περίμεναν ν’ ακούσουν ένα όνομα. Έτσι θα έλεγαν αυτόν ή αυτήν που θα παντρεύοντο.

Τον Άγιο Ιωάννη στο Δαδί τον λένε "ριζικάρη" ή "ριγανά", γιατί οι Δαδιώτες μάζευαν τη ρίγανη που τον καιρό της εορτής του ήταν άφθονη και στο ντάμη της, όπως λένε σε όλες τις ρεματιές του Παρνασσού. Μάλιστα στο Δαδί υπάρχει και ένα μικρό εξωκλήσι με σπάνιες τοιχογραφίες του 12ου αιώνος με δύο ονομασίες, Άγιος Ιωάννης ο "ριγανάς" και ο Άγιος Ιωάννης ο "κυνηγός".

Την πρώτη ονομασία την πήρε από τη ρίγανη, όπως αναφέραμε προηγουμένως, που ήταν άφθονη γύρω από το εκκλησάκι και τη δεύτερη γιατί εκεί πήγαιναν πολλοί κυνηγοί εκεί την εποχή του κυνηγιού της ορεινής πέρδικας. Εκεί είναι και μια βρύση που λέγεται "περδικόβρυση", που τρέχει γάργαρο νερό παίρνοντας το όνομά της από τις πέρδικες που πήγαιναν σ' αυτήν, για να πιουν νερό. 

Πληροφορίες:  

από το αρχείο της Ανθής Πανουργιά και

από το βιβλίο "ΠΑΤΡΩΑ ΓΗ" της Δήμητρας Παπαλιάκου.

Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου

Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός

π. Διευθυντής του Γενικού Λυκείου Αμφικλείας
π.Πρόεδρος Λαογραφικού Συλλόγου Αμφικλείας