Η έναρξη του πολέμου το 1940 (άρθρο του Γιάννη Σκορδά από την Εφημερίδα "Εν Δελφοίς")

Η μεγαλύτερη και πιο καταστροφική σύγκρουση που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα ήταν ασφαλώς ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας με οδηγό (Fuhrer - Φύρερ) τον Αδόλφο Χίτλερ από το 1933 που αυτός ανέλαβε την εξουσία, άρχισε να σχεδιάζει ένα πόλεμο για τον έλεγχο ολόκληρης της Ευρώπης. Αφού εξασφάλισε την ουδετερότητα της Σοβιετικής Ένωσης με σύμφωνο μη επιθέσεως και προσάρτησε την Αυστρία και την Τσεχία, εξαπέλυσε επίθεση κατά της Πολωνίας. Η 1η Σεπτεμβρίου 1939, ημέρα κατά την οποία άρχισε η επίθεση της Γερμανίας κατά της Πολωνίας, θεωρείται η ημέρα έναρξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που διήρκεσε έξη ολόκληρα χρόνια από το 1939 μέχρι το 1945.

Στις συγκρούσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια του πολέμου συμμετείχαν τελικά οι περισσότερες χώρες του κόσμου. Βασικά αίτια του πολέμου, ο οποίος από πολλούς ιστορικούς θεωρείται συνέχεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν οι επαχθείς όροι που επεβλήθησαν στους ηττημένους τότε Γερμανούς, καθώς και η απαίτηση των χωρών του Άξονα (Γερμανίας, Ιταλίας, Ιαπωνίας) να κυριαρχήσουν στον υπόλοιπο κόσμο.

Η Γερμανία με την υπογραφή του «Συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ» στις 23-24 Αυγούστου 1939 εξασφάλισε την συγκατάθεση της Σοβιετικής Ένωσης για τον διαμελισμό και την κατάληψη της Πολωνίας. Έτσι την αυγή της 1ης Σεπτεμβρίου 1939 οι στρατιές της Βέρμαχτ επιτέθηκαν στο Ντάντσιχ, το σημερινό Γκντάνσκ της Πολωνίας για να επιβάλουν εκεί τη γερμανική κυριαρχία. Σε ένα περίπου μήνα κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνίας, ενώ το υπόλοιπο κατέλαβε ο Ερυθρός Στρατός, ο οποίος στις 18 Σεπτεμβρίου εισέβαλε από τα ανατολικά. Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί αιφνιδιάστηκαν και κήρυξαν τον πόλεμο κατά των Γερμανών στις 3 Σεπτεμβρίου.

Στις 9 Απριλίου 1940 οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν στη Νορβηγία και τη Δανία. Στις 10 Μαΐου εισέβαλαν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και στη Γαλλία, με την τελευταία να συνθηκολογεί στις 22 Ιουνίου και τη Γερμανία να κατέχει το βόρειο τμήμα της Γαλλίας και να εγκαθιδρύει στη Νότια Γαλλία καθεστώς συνεργαζόμενο με τους Ναζί. Η Σοβιετική Ένωση με τη σύμφωνη γνώμη της Γερμανίας κατέλαβε και προσάρτησε τις χώρες της Βαλτικής, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία.

Η Ιταλία, σύμμαχος της Γερμανίας, μπαίνει στον πόλεμο επίσημα στις 10 Ιουνίου 1940. Είχε κατακτήσει την Αλβανία από την Άνοιξη του 1939, καθώς και πολλές βρετανικές βάσεις στην Αφρική. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι επέδωσε τηλεσίγραφο στον Έλληνα Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, με το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από τα σύνορα της Αλβανίας στο Ελληνικό έδαφος, καθώς και την κατάληψη ορισμένων στρατηγικών σημείων της Ελλάδας, προκειμένου από τα ελληνικά λιμάνια και αεροδρόμια να προωθήσει τα σχέδια του για την Αφρική. Το τελεσίγραφο επιδόθηκε στις 3 π.μ. και η απάντηση στους Ιταλούς ήταν ως γνωστόν: Ο Χ Ι ! Το ραδιόφωνο και όλα τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι: «Από της 6ης πρωινής η Ελλάς ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν. Αι ελληνικαί δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους…».

Οι ελληνικές δυνάμεις ξηράς, στις οποίες στηριζόταν κυρίως η άμυνα της χώρας, ήταν σαφώς υποδεέστερες των δυνάμεων των Ιταλών. Σε πολύ καλή κατάσταση ήταν το πυροβολικό μας, ιδιαίτερα το ορειβατικό, χάρη στις προμήθειες που έγιναν την περίοδο 1925-27. Εκεί όμως που υπερτερούσαμε σαφέστατα ήταν στο ηθικό των στρατιωτών μας και την αποφασιστικότητα, αρετές με τις οποίες γράψαμε το έπος της Αλβανίας.

Η απόφαση της Ελλάδας να αντισταθεί προκάλεσε θαυμασμό σε όλο τον ελεύθερο κόσμο. Ένας μικρός και φτωχός λαός πολεμούσε για τις βασικές αξίες του πολιτισμένου κόσμου, για τα δικαιώματα του ανθρώπου που απειλούνταν από δυνάμεις, οι οποίες με ωμή βία, καιροσκοπισμό και υστεροβουλία επιχειρούσαν να υποτάξουν όλο τον κόσμο.

Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο αλβανικό μέτωπο μπορεί να χωριστούν σε τρεις περιόδους:

1.  την περίοδο άμυνας των ελληνικών στρατευμάτων από τις 28 Οκτωβρίου μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 1940,

2.  την περίοδο της αντεπίθεσης των Ελλήνων από τις 14 Νοεμβρίου μέχρι τις 6 Ιανουαρίου 1941 με την προώθηση του στρατού μας σ’ όλη την Βόρεια Ήπειρο, και

3.  την περίοδο της ανάσχεσης αυτής της προώθησης από τις 7 Ιανουαρίου 1941 μέχρι την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα.

Τις πρώτες δεκαπέντε ημέρες του πολέμου οι Ιταλοί με τα ισχυρότατα όπλα που διέθεταν προωθήθηκαν μέσα στο Ελληνικό έδαφος. Αφού ο στρατός μας με σθένος απέκρουσε τις πρώτες επιθέσεις, αντεπιτέθηκε και σε λίγες εβδομάδες κατέλαβε τη μία μετά την άλλη τις πόλεις της Βορείου Ηπείρου, Κορυτσά, Αργυρόκαστρο, Αγίους Σαράντα κ.ά. Πρέπει να αναφερθεί ότι πολεμήσαμε μόνοι μας και σημειώσαμε τις πρώτες νίκες κατά του Άξονα, προκαλώντας το θαυμασμό όλου του ελεύθερου κόσμου. Η βοήθεια από τους συμμάχους μας ήταν ελάχιστη. Παρά τη διαβεβαίωση του πρωθυπουργού της Αγγλίας ότι: «Θα σας παράσχωμεν όλην την δυνατήν βοήθειαν μαχόμενοι εναντίον κοινού εχθρού και θα μοιρασθώμεν την κοινήν νίκην», τα ελάχιστα που προσέφεραν ήταν εντελώς ανεπαρκή. Οι Άγγλοι έδειξαν ενδιαφέρον μόνο για την άμυνα της Κρήτης, όπου έφεραν δυνάμεις πεζικού και αντιαεροπορικά από τη Μέση Ανατολή.

Οι Ιταλοί με τις αεροπορικές τους δυνάμεις, εκτός από το μέτωπο της Αλβανίας, βομβάρδισαν τον Πειραιά, το Τατόϊ χωρίς επιτυχία, τη διώρυγα της Κορίνθου, τη ναυτική βάση της Πρέβεζας και την Πάτρα, όπου έπληξαν κυρίως αμάχους. Η ελληνική πολεμική αεροπορία με τα πενιχρά μέσα που διέθετε και με αυταπάρνηση των πιλότων μας έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να πλήξει τον εχθρό. Ένα από τα θύματα του πολέμου ήταν ο ηρωικός Δαδιώτης πιλότος Γεώργιος Σταυραετός. Κατά τη διάρκεια αποστολής του για βομβαρδισμό ιταλικών πυροβολαρχιών στην περιοχή Τεπελενίου, το αεροπλάνο του τύπου ΡΟΖΕΤ 63 καταρρίφτηκε από τους Ιταλούς στην περιοχή Βοσκοπόλια Θερεπέλι της Αλβανίας. Ο χειριστής του υποσμηναγός Γ. Σταυραετός δεν μπόρεσε λόγω βλάβης του μηχανισμού να ανοίξει το αλεξίπτωτό του με αποτέλεσμα να βρει τραγικό θάνατο. Ο ηρωικός αεροπόρος τιμήθηκε από την πατρίδα με την απονομή του Σταυρού Ιπταμένου και με την προαγωγή του στο βαθμό του Σμηναγού.

 Η επίθεση των Γερμανών κατά της Ελλάδας εκδηλώθηκε στις 5:15 π.μ. της Κυριακής 6 Απριλίου 1941. Συγχρόνως οι Γερμανοί επέδωσαν διακοίνωση, στην ο-ποία τόνιζαν ότι σκοπός της ενέργειάς τους ήταν η εκδίωξη των Άγγλων από την Ελλάδα. Κατά μήκος του μακεδονικού μετώπου εκδηλώθηκε επίθεση με σφοδρό κανονιοβολισμό, με σχηματισμούς αρμάτων, μοτοσυκλετιστών και πεζικού και υποστήριξη της αεροπορίας. Τα οχυρά μας άντεξαν το σφοδρό βομβαρδισμό και απέκρουσαν μια σειρά επιθέσεων. Οι Γερμανοί στις 6 και 7 Απριλίου διέσπασαν την άμυνα των Γιουγκοσλάβων και προχώρησαν προς τα Σκόπια, το Βέλες και το Μοναστήρι. Η 2η θωρακισμένη μεραρχία τους προχώρησε κατά μήκος του Αξιού ποταμού και έτσι πλέον ο δρόμος των Γερμανών προς τη Θεσσαλονίκη ήταν ανοιχτός. Το πρωί της 9ης Απριλίου 1941 τα πρώτα τάνκς εισέρχονται στη Θεσσαλονίκη, ενώ το μεσημέρι της ίδιας ημέρας υπογράφεται το πρωτόκολλο συνθηκολόγησης από τον διοικητή των Ελλήνων και τον διοικητή της 2ης θωρακισμένης μεραρχίας των Γερμανών. Όλες οι ελληνικές δυνάμεις ανατολικά του Αξιού καταθέτουν τα όπλα.

Στο αλβανικό μέτωπο είχαμε συνοπτικά τα παρακάτω σημαντικά γεγονότα:

-  Στις 8 Απριλίου 1941 το Ελληνικό Στρατηγείο διέταξε την αναστολή κάθε επιθετικής δράσης.

-    Στις 12 Απριλίου άρχισε η σύμπτυξη στο τμήμα της Στρατιάς Ηπείρου και στο τμήμα της Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας.

-    Στις 13 και 14 Απριλίου ο στρατός μας υποχωρεί προς τα ελληνικά σύνορα υπό δύσκολες συνθήκες λόγω κυρίως του λασπώδους εδάφους.

-    Στις 15 και 16 Απριλίου ο Υφυπουργός Στρατιωτικών εξέδωσε μια σειρά από διαταγές, με τις οποίες δίνονται άδειες σε αξιωματικούς και οπλίτες

διαφόρων κλάσεων. Ήταν η απαρχή της αποστράτευσης.

-    Μέχρι τις 19 Απριλίου τα υπολείμματα των μεραρχιών που βρίσκονταν στη Βόρειο Ήπειρο υποχωρούν προς την Ήπειρο.

Στο μέτωπο κατά των Γερμανών τα σημαντικότερα γεγονότα ήταν τα εξής:

- Στις 12 Απριλίου τα συμμαχικά στρατεύματα συνέχισαν τις μάχες στην περιοχή του Αλιάκμονα με συνεχείς αναδιπλώσεις προς το νότο. Στα Τέμπη οι Νεοζηλανδοί έδωσαν μια σκληρή μάχη.

-    Τις επόμενες ημέρες συνεχίζονταν οι μάχες και η οπισθοχώρηση των συμμαχικών μονάδων μέσω της Θεσσαλίας προς τις Θερμοπύλες.

-    Στις 19 Απριλίου, την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου, οι συμμαχικές δυνάμεις οχυρώνονται κατά μήκος της γραμμής Μώλου - Σιδηροδρομικής γραμμής, νότια της Οίτης.

-    Στις 22 Απριλίου οι Γερμανοί μπαίνουν στη Λαμία.

-  Στις 23 Απριλίου οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί αμύνονται στην περιοχή των Θερμοπυλών. Στις 24 Απριλίου ημέρα Πέμπτη μετά το Πάσχα οι πρώτοι Γερμανοί φθάνουν στο Δαδί. Στις 27 Απριλίου το πρωί οι Γερμανοί φθάνουν στην Αθήνα.

Πρέπει να αναφερθούν όλοι εκείνοι οι ήρωες του αλβανικού μετώπου από το Δαδί, που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα. Τους τιμούμε και τους θυμόμαστε πάντα, γιατί, όπως λέει ο ποιητής, «για την πατρίδα ο θάνατος είναι ζωή αιώνια»:

1.  Πεντεδέκας Θ. Σπύρος, υπολοχαγός στο 33ο ΣΠ της ΧV Μεραρχίας Φλώρινας. Έπεσε στο Βέρνικ Κορυτσάς στις 14-11-1940.

2.  Σκουρολιάκος Ν. Λουκάς, υπολοχαγός στο 52ο ΣΠ. Έπεσε στον Προφήτη Ηλία Κόνιτσας στις 2-11-1940.

3.  Σταυραετός Γεώργιος, υποσμηναγός. Ήδη αναφέρθηκε.

4.  Στρογγυλάκος Γ. Ευστάθιος, ανθυπολοχαγός στο 12ο Σύνταγμα Ευζώνων. Έπεσε στις 27-3-1941 στο ύψωμα Λευκούσι (υψ. 1200 μ.) βόρεια από το Προγκουάτι.

5.  Ρίζος Σ. Λουκάς, ανθυπολοχαγός. Έπεσε στις 13-2-1941 στο όρος Τόμαρος.

6.  Σκρέτας Κ. Γεώργιος, λοχίας.

7.  Τσουροπλής Γ. Κλεάνθης, δεκανέας. Έπεσε στις 14-12-1940 στη θέση Άργκοβο ΝΑ της Κλεισούρας.

8.  Δάρας Π. Ηλίας, στρατιώτης. Έπεσε στις 23-1-1941 στην Τρεμπεσίνα.

9.  Τομαράς Γ. Ανδρέας, στρατιώτης.

10.  Ζαχαρόπουλος Ζ. Γεώργιος, στρατιώτης. Έπεσε στις 2-4-1941 στο ύψωμα Τοπόγιανιτ (υψ. 1237 μ.), ΒΑ της Κλεισούρας.